Ron van der Post
Zelfrealisatie
Zelfrealisatie is het realiseren van het zelf. Maar wat verstaan we in de yoga onder het zelf? Het individuele zelf wordt ook wel de Jivatma genoemd. De Jivatma is de individuele ziel die uit twee kwaliteiten bestaat en nooit één kan worden ook al ervaren of zien we het als een. Ik zal proberen om dit mooie proces inzichtelijk te maken in beknopte vorm.
De individuele ziel
Het individuele stukje bewustzijn wat verbonden is met het intellect vormt in de Citta de Jivatma. De Citta is als het ware het eerste stukje natuur waarin deze verbinding kan plaatsvinden. Vervolgens gaat mijn individuele stukje bewustzijn het wereldse als mijzelf ervaren en identificeert zich ermee. De Jivatma is dus een deel bewustzijn en een deel natuur. Door deze identificatie van mij als ziel met de natuur, trekt het mij in de onwetendheid zoals beschreven staat in Patañjali 1.6 [pramana-viparyaya-vikalpa-nidra-smrtayah]. Door dit proces waarin we de veranderlijke natuur zien als permanent, zak je verder weg door de zuigkracht van de Kleśas zoals omschreven in Patañjali 2.3 [avidyasmita-raga dvesabhinivesah klesah].
Vervreemding
Deze processen geven aan dat we ergens van weg geraken. Dit vervreemden van onze werkelijke essentie brengt ons op het wereldse toneel van dood en wedergeboorte.
Op het moment dat we de wereld hebben gezien in al zijn facetten, het ons niet meer bekoord en we op zoek gaan naar meer, dan komen we op een kruispunt in het levensproces, ofwel het evolutieproces van de ziel welke telkens incarneert om allerlei impressies op te doen. Dan komt de fase waarin je kan zeggen dat je alles gezien hebt, alles gedaan hebt, alles hebt ervaren en gekregen en dat je alles te weten bent gekomen, zodat er geen binding meer is, geen zoektocht meer is in de wereld. We kunnen ons dan terugtrekken uit dit wereldse bestaan naar de bron waar we uit voortkomen. Er zal voor iedereen een dag komen om deze afslag graag te willen nemen.
Onthechting
Over dit aanstaande proces naar de onthechting van het wereldse leven zijn kilometers boek geschreven betreffende allerlei oefeningen van grote en minder grote yogi’s die hun ervaringen willen delen met de zoeker die ook deze innerlijke drijfveer heeft om uit de verstrengeling te geraken van het wereldse leven.
Maar de gehechtheden en de verstrengeling in de wereld zijn zo groot en verfijnd in de loop der vele levens, dat het niet even een terugtrekken in de bergen is. Makkelijker is het om je hand uit een strooppot te trekken zonder dat er stroop aan blijft kleven.
Het proces van onthechten, wat uiteindelijk het sleutelwoord is in het gehele yogaproces begint met kleine stapjes. Het uiteindelijke doel is de terugweg aanvaarden vanwaar we in wezen vandaan komen, of wat wij in wezen zijn. De individuele ziel is in het wereldse leven verbonden met de natuur. Het manifesteert zich middels de vijf instrumenten van de natuur [lichaam, zintuigen, mind, ego en intellect]. De natuur [prakrti] is in essentie zonder bewustzijn [purusha]. Wij daarentegen zijn in essentie bewustzijn, en zullen ons van het wereldse ofwel de natuur dienen te onthechten om ons werkelijke zelf te realiseren of bewust te worden.
Het loslaten in het dagelijkse leven betekent dat we ons niet gaan hechten aan de objecten maar dat we eerder ons bewust worden dat wij zaken nodig hebben om te kunnen leven, zoals eten, onderdak, aandacht en liefde. We hechten ons niet aan de vergankelijke zaken en objecten. We beseffen dat we zaken als liefde, kennis en erkenning in de buitenwereld aan het zoeken zijn omdat we het zo hebben geleerd. Onze ervaringen leren dat het niet in de buitenwereld te vinden is; we zoeken naar permanente liefde, geluk en tevredenheid. En dat is niet in de vergankelijke wereld te vinden. Het is altijd tijdelijk en daarom zijn we via de Kleśas in het lijden terecht gekomen.
Het proces
Eerst behoren we te weten waarom en waarvoor we wereldse zaken en objecten los dienen te laten. We zoeken naar de meerwaarde waar we ons aan hechten. Leven we via de tong en onze dagelijkse kortstondige verlangens, laten we onze emoties bepalen wat we doen? Wanneer we de antwoorden hierop vinden dan proberen we vervolgens op een diepere laag onze verlangens naar die zaken ook te doorgronden en op te geven, zodat we geen verlangen meer kennen naar wereldse zaken.
Vervolgens hebben we helderheid over de praktische wereldse zaken en daarna komt het neer op ons denken, dat we ons onthechten van het referentiekader van waaruit we altijd onze handelingen sturen. Om werkelijk los te komen van onze patronen dienen we ons bewust te worden wat de bouwstenen zijn van ons denken. Zonder er een oordeel over te hebben, bekijken we ze en overdenken we het plaatje van hoe wij de wereld zien. Dit denken is niet goed of fout, het is slechts beperkt en vertroebeld. Juist deze vertroebeling proberen we op te heffen.
Bepaalde stromingen gaan ervan uit dat de wereld Maya is, ofwel een illusie. Vanuit de yoga zien we de wereld als echt, als permanent, ook al is de wereld aan verandering onderhevig. Maar ons wereldbeeld wat gevormd is vanuit en door het individuele referentiekader is Maya, ervan uitgaand dat we denken dat het De waarheid is. Op het moment dat we ons beperkende beeld achter ons laten, staan we open voor de allesomvattende altijd aanwezige universele werkelijkheid. Iets waar we moeilijk grip op kunnen krijgen zolang we nog met een gekleurde bril blijven kijken. Een universele onveranderlijke waarheid ligt ten grondslag aan de gehele manifestatie.
De bron
Op het moment dat we werkelijk het persoonlijke kunnen loslaten begint het ochtendgloren te dagen en is men zich bewust van wat werkelijk de essentie is van het wereldse leven. Hierin wordt de gehele natuur helder en inzichtelijk. Als wij ons hierin stabiliseren komt er een moment dat we in staat zijn de werkelijke bron van ons bestaan te zien en de natuur en het bewustzijn als gescheiden te zien. Hierdoor wordt de gehele manifestatie helder, waarin we permanente onvoorwaardelijke liefde ervaren en een innerlijk geluk wat niets te maken meer heeft met het wereldse tijdelijke geluk. Op dit niveau is de Yogi in staat om bewust terug te keren naar de aarde, om de mensheid te helpen de weg terug te vinden. Er zijn geen eigen verlangens en verwachtingen, er is dienstbaarheid aan het Goddelijke, een terugkeer vanuit liefde voor alles wat leeft, vanuit dienstbaarheid en compassie. Het lijden van de mens wordt ervaren als het eigen lijden, omdat alles in essentie verbonden is met elkaar. Pas daarna is men in staat om de keuze te maken om op te gaan in het goddelijke [krama mukti] of dienstbaar te blijven aan het Goddelijke [videha mukti]. De laatste bevrijding van gehechtheid heet vrarapa-pratistha ofwel kaivalya. In kaivalya is er maar een universeel bewustzijn en iemands individualiteit lost zich daar in op.
Conclusie
Het zelf is uiteindelijk in zijn ware essentie terug gekeerd, het heeft zijn ware zelf gerealiseerd. Dit is een eenvoudige weergave van een proces tot zelfrealisatie wat vaak als heel complex en wordt afgeschilderd. Het is een abstract proces voor velen, maar o zo dichtbij in het dagelijkse leven. De stapjes die we kunnen maken zijn stapjes in die richting, totdat we helemaal van binnenuit gegrepen worden door dit proces. Maar steeds weer komen we er achter dat onze gehechtheden, hoe grof of uiterst subtiel ze ook zijn, ons telkens weer kunnen verassen. Niet voor niets wordt de weg van de sādhaka [de beoefenaar van het spirituele pad] als een eenzame weg bestempeld. En niet iedereen is daar al klaar voor, maar de weg ernaartoe is open voor een ieder. Wij hebben allemaal leraren nodig die ons de weg kunnen wijzen, omdat zij iets verder zijn op deze weg. Zo is elke leraar ook een leerling op zijn eigen weg. En dat gegeven is een les in bescheidenheid en nederigheid vanuit inzicht.
Teasers
Het vervreemden van onze werkelijke essentie brengt ons op het wereldse toneel van dood en wedergeboorte.
Het proces van onthechten, wat uiteindelijk het sleutelwoord is in het gehele yogaproces begint met kleine stapjes.
Op het moment dat we ons beperkende beeld achter ons laten, staan we open voor de allesomvattende altijd aanwezige universele werkelijkheid.